Fundacja rodzinna, fundacja prywatna

Jak z sukcesem przekazać firmę następcom?

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości rozpoczęła grudzień od zorganizowania internetowego spotkania poświęconego fundacji rodzinnej. Jedną z prelegentek była mec. Agnieszka Krysik, właścicielka KRYSIKLAW i członek zarządu Fundacji Rodzinnej Irena Eris. W panelu dyskusyjnym wziął również udział Henryk Orfinger, fundator Fundacji Rodzinnej Irena Eris i przewodniczący rady nadzorczej Dr Irena Eris S.A., a także Paweł Tomczykowski, doradca podatkowy z Kancelarii Tomczykowski Tomczykowska sp. z o.o.

Organizatorzy

Webinar został zorganizowany w ramach cyklu wideokonferencji #idearozwojubiznesu przez Polską Agnencję Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii. 

100 stron o fundacji rodzinnej

W efekcie współpracy kilkanaściorga prawników i prawniczek z Ministerstwem Rozwoju i Technologii ukazał się podręcznik opowiadający o fundacji rodzinnej. Publikacja przedstawia istotę fundacji rodzinnej i wyjaśnia najistotniejsze zagadnienia związane z jej prowadzeniem. Jego współautorką jest mec. Agnieszka Krysik, właścicielka KRYSIKLAW.

Premiera na konferencji

Premiera miała miejsca 29 listopada 2023 r. podczas konferencji „Biznes na pokolenia – sukcesja firm w Polsce” zorganizowanej przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii, podczas której mec. Agnieszka Krysik była moderatorką dwóch paneli dyskusyjnych. 

W sierpniu 2023 r. nakładem wydawnictwa C.H. Beck w internetowym systemie informacji prawnej Legalis ukazał się komentarz do ustawy o fundacji rodzinnej, którego autorką jest mec. Agnieszka Krysik.

24 października 2023 r. wyszła z druku papierowa wersja tej publikacji. Komentarz jest omówieniem ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, w którym mec. Krysik kompleksowo i praktycznie wyjaśnia zagadnienie założenia i funkcjonowania fundacji rodzinnej.

Jak stosować nowe prawo?

Fundacja rodzinna, choć praktykowana od maja ’23, nadal pozostawia wiele pytań. Dla środowiska prawniczego jest nowym zagadnieniem, o którym warto mówić i pisać. Od nas prawników zależy właściwe stosowanie prawa – zgodnie z naturą prawną, celem i ramami prawnymi, które F.R. daje w procesach sukcesji. O fundacji rodzinnej mec. Agnieszka Krysik pisze w „Temidium” – czasopiśmie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie.

Czym jest fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna w Polsce (za granicą znana jako fundacja prywatna) ma być lekarstwem na wyzwania sukcesyjne w procesach zmiany pokoleniowej, które zachodzą w naszej gospodarce. Jej głównym zadaniem jest zachowanie integralności majątku oraz rodziny, która ten majątek wypracowała i czerpie korzyści z niego i generowanych dochodów. Kształt fundacji rodzinnej zależy od głównego architekta, którym jest fundator. Cały artykuł na temat fundacji rodzinnej jako instrumencie prawnym służącym sukcesji mienia znajdą państwo po kliknięciu w poniższy link – strona 31.

Pierwsze postanowienia i wpisy

W lipcu tego roku pojawiły się pierwsze wpisy do rejestru fundacji rodzinnych. Wśród nich znalazły się również fundacje rodzinne, nad którymi pracowała mec. Agnieszka Krysik. 

Czekaliśmy na system

Proces wydłużył się z uwagi na opóźnienie we wdrażaniu systemu informatycznego służącego do rejestrowania wpisów. Choć pierwsze wnioski złożono tuż po wejściu w życie ustawy w maju 2023 r., to na postanowienia o wpisach trzeba było poczekać aż do ostatniego tygodnia lipca. 
Jednak, mimo problemów z systemem informatycznym, nie można odmówić sądowi w Piotrkowie Trybunalskim i jego pracownikom dobrej woli i zaangażowania. 

Jest ustawa

22 maja weszła w życie długo wyczekiwana przez środowisko rodzinnych przedsiębiorców Ustawa o fundacji rodzinnej. Ustawa ma poprawić otoczenie prawne procesu sukcesji i wspomóc przedsiębiorców w przekazywaniu majątku sukcesorom. 

Na fundacje rodzinne jeszcze poczekamy

Sądem rejestrowym dla fundacji rodzinnych jest Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Pierwsze wnioski o wpis do rejestru zostały złożone już w pierwszym tygodniu obowiązywania ustawy. Na same wpisy do rejestru fundacji rodzinnych będzie trzeba jeszcze poczekać. Choć wnioski są już rozpatrywane, to nie wdrożono jeszcze systemu informatycznego, który ma służyć rejestracji wpisów fundacji rodzinnych. 

22 maja 2023 roku to data, która zostanie na długo zapamiętana w wielu rodzinnych przedsiębiorstwach. Właśnie tego dnia zacznie obowiązywać Ustawa o fundacji rodzinnej, która ułatwi przeprowadzenie zmiany pokoleniowej – sukcesji w biznesie. 

Ustawa o fundacji rodzinnej została opublikowana w Dzienniku Ustaw 21 lutego 2023 roku. Zgodnie z przepisem wprowadzającym, akt wejdzie w życie po 3 miesiącach od jej ogłoszenia. 

Po podpisaniu przez Prezydenta ustawa zostanie ogłoszona w dzienniku promulgacyjnym. Zgodnie z Ustawą o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, publikacja powinna nastąpić niezwłocznie. 

Ustawa wejdzie w życie z upływem trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. Wszystko wskazuje na to, że będzie to przełom maja i czerwca. 

Koniec prac

Parlament zakończył prace nad ustawą o fundacji rodzinnej. Mec. Agnieszka Krysik uczestniczyła w pracach nad treścią ustawy od pierwszego jej tekstu. Prawie pięć lat prac nad fundacją rodzinną w Polsce to wysiłek całego środowiska firm rodzinnych. To setki godzin zaangażowania w kształtowanie przepisów, dyskusji o obszarze regulacyjnym, zastosowaniu przepisów i pracach nad propozycją poprawek do projektu wniesionego do Sejmu

Czekamy na podpis

Wierzymy, że nasz wkład w powstawanie przepisów o fundacji rodzinnej przysłuży się niejednemu procesowi sukcesji w Polsce. Liczymy, że ustawa już niedługo (po podpisie Prezydenta i publikacji w Dzienniku Ustaw) wejdzie w życie, a pierwsze fundacje rodzinne zostaną powołane już w tym roku.

Wsparcie i edukacja

Będzie to duże wyzwanie dla otoczenia, sądów, prawników, notariuszy, fundatorów, beneficjentów, członków organów i przedsiębiorców. Dlatego nasze działania teraz koncentrować się będą obok wsparcia naszych klientów na edukacji, publikacji materiałów eksperckich oraz – co już niebawem – publikacji komentarza do ustawy o fundacji rodzinnej w ramach Wydawnictwa CH.BECK.

Pomimo uzgodnień na etapie konsultacji społecznych projektu ustawy w projekcie skierowanym do Sejmu i tak przyjętym 14 grudnia 2022 r. pozostał
obowiązek uzyskania zgody KOWR na nabycie przez fundację rodzinną nieruchomości rolnych, udziałów, akcji w spółkach posiadających nieruchomości rolne, również przy zmianie wspólników w spółkach osobowych

To bardzo duże uprawnienie mając na uwadze, że w majątkach rodzinnych są cenne grunty, zarówno wielopokoleniowe, jak i atrakcyjne transakcyjnie,
które nie powinny być wystawione do nabycia przez Skarb Państwa. 

Przyjęta na ten moment treść ustawy wprowadza kilka ułatwień, ale nadal daje KOWR działającemu na rzecz Skarbu Państwa uprawnienia do nabycia gruntów, które przenoszone są do fundacji rodzinnej przez fundatora. 

Fundacja rodzinna, jak i jej beneficjenci, powinni być traktowani jako osoby bliskie zdefiniowane w Ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego. 

Pozostawienie uprawnień KOWR spowodować może, że tam gdzie strukturyzacja sukcesyjna w oparciu o fundację rodzinną będzie najlepszym rozwiązaniem, nie dojdzie do niego ze względu na obawy fundatorów i ryzyko nabycia gruntów przez Skarb Państwa. 

Z inicjatywy mec. Agnieszki Krysik w Senacie RP procedowane są poprawki do Ustawy o fundacji rodzinnej dotyczące KOWR. “Propozycja zmian została przedstawiona właściwym resortom, posłom, senatorom i będę ją popierała na etapie Senatu” – mówi mec. Agnieszka Krysik. 

Dozwolona działalność gospodarcza 

Aktualny projekt wprowadza zakres ustawowo dozwolonej działalności gospodarczej, którą prowadzić może fundacja. W mojej ocenie utrzymanie zakazu stałoby w sprzeczności z faktycznie prowadzoną przez fundację działalnością gospodarczą, skoro fundacja w ramach posiadanego mienia może nabywać akcje (w tym pakiety akcji spółek publicznych), udziały, nieruchomości komercyjne, gospodarstwa rolne i inne składniki majątkowe, które służą do prowadzenia działalności gospodarczej.

Prowadzenie spisu majątku

Po stronie fundacji, w interesie beneficjentów, będzie leżał obowiązek sprawowania z należytą starannością nadzoru właścicielskiego. Spis majątku z pewnością ułatwi jego realizację ale też będzie dla beneficjentów źródłem wiedzy potrzebnej do oceny majątku fundacji i poziomu sprawowanego zarządu.

Zarząd rodziców nad majątkiem małoletniego

Projektowana treść projektu ustawy daje uprawnienie fundatorowi do wyłączenia zarządu rodziców w tym zakresie. Co więcej, fundator może wyznaczyć zarządcę. Jak wiemy z doświadczenia i pracy z firmami rodzinnymi, takie rozwiązanie może być bardzo popularne w praktyce i w wielu przypadkach potrzebne.

Ograniczenie liczby beneficjentów w Zarządzie

Poprzednia wersja projektu ustawy ograniczała liczbę beneficjentów mogących zasiadać w zarządzie lub radzie. W aktualnym projekcie usunięto to ograniczenie. To bardzo dobra droga, nie było bowiem zasadne, by ograniczać na poziomie ustawy skład organów fundacji w zakresie liczby beneficjentów. Decyzja o kształtowaniu organów powinna należeć do fundatora, to on bowiem nadaje cel fundacji i ustanawia zasady jej funkcjonowania. 

Zasady organizacji posiedzeń organów 

Nie mogło się bez tego obyć. Aktualne otoczenie wymaga by posiedzenia organów mogły odbywać się z wykorzystaniem nowych technologii. Nowa wersja projektu doprecyzowała te zasady. Przecież, jak wiemy, nowoczesny biznes potrzebuje dostępu do nowoczesnych rozwiązań.

Senatorzy spotkali się z przedstawicielami firm rodzinnych 30 września 2022 roku podczas posiedzenia Senackiego Zespołu ds. Zrównoważonego Rozwoju. Referaty wprowadzające wygłosiła mec. Agnieszka Krysik i prof. Adam Mariański. 

„Wprowadzenie ustawy o fundacjach rodzinnych jest w interesie zarówno firm rodzinnych, jak i polskiej gospodarki. Te przepisy powinny zacząć obowiązywać w 2023 r.” – mówiła podczas spotkania mec. Agnieszka Krysik.

Projekt przygotowali

Osobami odpowiedzialnymi za przygotowanie projektu są: pan Marek Niedużak Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju, Pracy i Technologii, pan Jan Sarnowski Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów

Istota rozwiązań wskazana w publikacji w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów

“Przepisy regulujące funkcjonowanie fundacji rodzinnej znajdą się w odrębnej ustawie, która będzie określać wszystkie istotne kwestie związane z jej tworzeniem, działalnością, a także prawami i obowiązkami fundatora i beneficjenta.”

Istota rozwiązań wskazana w publikacji w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów

“Projekt ustawy powołuje nową instytucję, jaką będzie fundacja rodzinna. Jej zadanie to przede wszystkim zarządzanie majątkiem i jego ochrona, zgodnie z wolą określoną przez fundatora w statucie, w tym zapewnienie środków dla grupy wskazanych przez fundatora beneficjentów (przykładowo na pokrywanie kosztów utrzymania lub kształcenia beneficjentów).”

Istota rozwiązań wskazana w publikacji w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów

“Fundatorem będzie mogła być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Krąg beneficjentów fundacji rodzinnej oraz zakres ich uprawnień powinien być ustalany przez fundatora; beneficjentem będzie mogła być osoba fizyczna lub organizacja pożytku publicznego.
Przesądzona zostanie możliwość zrzeczenia się zachowku oraz wprowadzona możliwość rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności, a nawet obniżenia wysokości zachowku w przypadku uwzględniania w obliczeniu zachowku przedsiębiorstwa.”

Kiedy?

Ministerstwo Rozwoju planuje opublikowanie projektu ustawy o fundacji rodzinnej w ciągu 2-3 tygodni. Wtedy też mają rozpocząć się formalne konsultacje społeczne. Ustawa miałaby wejść w życie od 1 stycznia 2022 r. Od tego momentu rodzinni przedsiębiorcy w procesach sukcesji mogliby stosować nową instytucję.

Krąg beneficjentów

Projekt ustawy ograniczać ma krąg beneficjentów do osób fizycznych oraz organizacji pożytku publicznego.

Majątek fundacji rodzinnej

Majątek tworzony ma być przez składniki majątkowe różnego rodzaju, przede wszystkim prawa udziałowe do spółek prawa handlowego. Intencją projektodawcy jest, by nie ograniczać kategorii składników majątkowych wnoszonych do fundacji przez fundatora.

Fundusz założycielski

Planowane jest wprowadzenie obowiązku wniesienia wkładu pieniężnego przy powoływaniu fundacji jako funduszu niezbędnego do funkcjonowania fundacji. Fundusz miałby być uzupełniany.

Zagadnienia podatkowe

Wypracowany projekt ustawy zakładać ma neutralność podatkową wkładów do fundacji. Podobnie dochód fundacji miałby być zwolniony z podatku dochodowego. Opadatkowaniu podlegać mają wypłaty na rzecz beneficjentów jak również zysk z tytułu sprzedaży składników majątkowych przez fundację.

Strukturyzacja fundacji

Większość czynności prawnych związanych z organizacją fundacji wymagać będzie formy szczególnej – aktu notarialnego.
Planowany projekt odpowiadać ma potrzebom rynku związanym z e-posiedzeniami tj. ma umożliwiać posługiwanie się środkami komunikacji elektronicznej.
Fundator ma mieć swobodę co do strukturyzacji składników majątkowych fundacji oraz kształtowania polityki inwestycyjnej.
Istotną kwestią pozostaje możliwość prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej w kontekście faktycznego zarządzania papierami wartościowymi.

SUKCESja i fundacja jako holding

Fundacja rodzinna ogrywać ma istotną rolę w strukturyzacji sukcesyjnej. Ma to znaczenie również z perspektywy nowelizacji Kodeksu Spółek Handlowych, nad którą aktualnie pracuje Ministerstwo Aktywów Państwowych. Bez wątpienia fundacja rodzinna stanie się w wielu przedsięwzięciach rodzinnych tzw. holdingiem, do którego powinny znajdować  zastosowanie przepisy o “grupach spółek”, w tym: wiążących poleceniach czy ochronie wierzycieli, wspólników mniejszościowych. Ważny z tej perspektywy jest kształt definicji “grupy spółek”, “spółki dominującej” oraz zakresu odesłania znajdującego się w projektowanym art. 21¹⁵ KSH (również w kontekście prowadzenia przez fundacje działalności gospodarczej). Warto pamiętać, że firmy rodzinne to nie tylko spółki kapitałowe, ale gro spółek osobowych (w tym jawnych), gdzie ryzyko odpowiedzialności za przedsięwzięcie wpisane jest w naturę przedsięwzięcia rodzinnego.

Fundacja pożytku publicznego

Fundacja, która nie służy do gromadzenia majątku rodzinnego a celom społeczno lub gospodarczo użytecznym. Jest niezależnym od fundatora podmiotem wyposażonym w majątek pozawalającym realizować cele okreslone przez fundatora w statucie. 
Organem zarządzającym fundacji jest zarząd, który kieruje jej działaniami. Poza zarządem możliwe jest powołanie innych organów, mających charakter np. doradczy czy nadzorczy. Fundacja posiada osobowość prawną.
Ustawa o fundacjach wskazuje, że cele społecznie lub gospodarczo użyteczne to w szczególności ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.

Fundacja prywatna

Fundacja prywatna to podmiot powołany by zgromadzić i zarządzać majątkiem przekazanym przez fundatora. Fundacja jest osobą prawną, niezależną od osoby fundatora. W odróżnieniu od spółek prawa handlowego nie ma prawnej więzi właścicielskiej, brak jest praw udziałowych a więc i ryzyka sporów korporacyjnych na poziomie właścicielskim.
Brak kontroli właścicielskiej nie oznacza braku kontroli nad funkcjonowaniem fundacji jako takiej. Odbywa się to na zasadach ukształtowanych w statucie i poprzez powołane organy, w tym radę dyrektorów, protektora, czy inne ciała, których istnienie zależy od prawodawstwa danego kraju.
Fundacja zasadniczo dopuszcza uczestniczenie członków rodziny zarówno w organie zarządzającym jak i kontrolnym. Członkowie rodziny uczestniczą w fundacji w charakterze beneficjentów, tj. tych którzy korzystają w określony sposób z majątku fundacji.
Aktualnie w pracach resortowych nad projektem polskiej fundacji prywatnej trwają konsultacje w kluczowych kwestiach związanych z zachowkiem, konsekwencjami podatkowymi związanymi z przeniesieniem majątku, czy transferu zysku lub świadczeń na rzecz beneficjentów.

Proces sukcesji z wykorzystaniem fundacji

Fundacje pożytku publicznego powołujemy również w celu realizacji misji społecznej członków rodziny. Działa ona w oparciu o wartości rodzinne i biznesowe, a także bazuje na potencjale oraz doświadczeniu zbudowanym przez wiele lat tworzenia gospodarczych przedsięwzięć rodzinnych.
Aktywność w fundacjach powoływanych przy biznesie rodzinnym podejmują założyciele firm rodzinnych, którzy wycofują się z zarządzania, współmałżonkowie, którzy podjęli decyzję o nieuczestniczeniu operacyjnym w firmie rodzinnej, czy dzieci założycieli które podjęły się wspierać społeczność w otoczeniu związanym z firmą rodzinną, w tym lokalnie, czy branżowo.

Strukturyzacja 

Strukturyzacja fundacji, zarówno prywatnej jak i pożytku publicznego, powinna odbywać się uwzględniając długoterminową wizję właścicieli korzystania z majątku rodzinnego. Powinna się odbywać w procesie, w którym  kształtowane są sprawy korporacyjne w firmie, prawne relacje związane ze spadkobraniem oraz relacjami małżeńskimi.
Dla tych właścicieli, którzy czekają na wprowadzenie do polskiego porządku prawnego przepisów o polskiej fundacji prywatnej, strukturyzacja sukcesji powinna rozpocząć się wcześniej i uporządkować relacje tak, by fundacja stała się dopełnieniem długoterminowej wizji związanej z rodzinnym majątkiem.

Ustawodawstwa zagraniczne

Ustawodawstwa zagraniczne wiele lat temu dostrzegły potrzebę wprowadzenia rozwiązań służących procesowi sukcesji oraz ochronie majątku fundatora.
Nie zawsze rozwiązania te będą najlepsze dla procesu sukcesji w przypadku polskich przedsiębiorstw. Niekiedy jednak odmienność tych rozwiązań będzie adekwatna do istniejących potrzeb oraz pozwoli w lepszym stopniu zrealizować stawiany cel sukcesyjny i gospodarczy. Wszystko zależy od okoliczności gospodarczych, modelu biznesowego i planów sukcesyjnych.

Jednym z zagranicznych rozwiązań

Jednym z zagranicznych rozwiązań jest fundacja prywatna, która i umożliwia ochronę majątku fundatora, i dopuszcza określenie wielu beneficjentów tego majątku, w tym też samego fundatora. Utworzenie fundacji wymaga wyposażenia jej w majątek fundatora, którym często są całe grupy kapitałowe prowadzące działalność gospodarczą na dużą skalę. Majątek ten zarządzany jest przez określone osoby z poziomu fundacji lub spółek z grupy, gdzie podmiotem dominującym jest fundacja rodzinna. Fundacja ta niezależnie od prowadzonej działalności gospodarczej pełnić też może inne funkcje, np. edukacyjną czy zabezpieczającą określonych beneficjentów w przypadkach określonych w dokumentach fundacyjnych.
Zabezpieczenie interesów beneficjentów może polegać na wyposażaniu ich w środki niezbędne do pobierania nauki, leczenia czy też prowadzenia określonych przedsięwzięć gospodarczych (np. start-upów). W zależności od jurysdykcji prawnej – zarówno tej wybranej dla samej fundacji prywatnej, jak i dla jej beneficjentów – poziom obciążeń podatkowych transferu środków do beneficjentów będzie różny. Różne mogą też być inne określone konsekwencje podatkowe w przypadku, gdy w strukturze fundacji znajduje się grupa kapitałowa prowadząca dochodową działalność operacyjną.

W odróżnieniu od fundacji zagranicznej nasze aktualne, krajowe rozwiązania pozwalają, by fundacje rodzinne służyły wyłącznie celom społecznym lub gospodarczo użytecznym, czyli ochronie zdrowia, nauce, kulturze, sztuce.

Innym rozwiązaniem zagranicznym może być trust. Stosowany do ochrony majątku oraz umożliwiający zarządzanie tym majątkiem. Podobnie jak fundacja rodzinna pozwala on ustanowić beneficjentów zarządzanego w ramach trustu majątku. Ta forma prawna umożliwia transfer majątku (przedsiębiorstw, środków pieniężnych, praw uczestnictwa w podmiotach, np. akcji, udziałów) od założyciela trustu do samego trustu albo od założyciela trustu na rzecz wskazanych w umowie beneficjentów. Powołując trust, założyciel wyznacza powiernika, który zarządza powierzonym majątkiem i dokonuje określonych dyspozycji na rzecz uprawnionych osób w określonych sytuacjach. Takim beneficjentem może być każdy, w tym sam założyciel, a także inna osoba, nawet jeśli w chwili powołania trustu jeszcze się nie urodziła. Trusty mogą mieć różne formuły: albo inwestycyjną, albo gospodarczo operacyjną.